Reis naar Bachfest Leipzig

Vanuit Brussel-Nationaal rijden we met een comfortabele autocar naar Leipzig. Ter plaatse aangekomen gaan we meteen inchecken in ons hotel: NH Leipzig Zentrum (★★★★). Belangrijke bezienswaardigheden zoals de Thomaskirche, de Nikolaikirche, het Mendelssohn-Haus, het Bach-Museum, het stadhuis, de Augustusplatz met de Paulinerkirche, de opera en het Gewandhaus, bevinden zich allemaal op wandelafstand.

Samen maken we een verkennende wandeling in het centrum van Leipzig. Daarna verzamelen we voor een gemeenschappelijk avondmaal in de Auerbachs Keller, een van de oudste bewaarde horeca-etablissementen in Leipzig, dat in 2025 zijn 500-jarig bestaan vierde. Niemand minder dan de Duitse dichter Johann Wolfgang von Goethe bracht heel wat uren door in deze herberg en vond er inspiratie voor zijn drama Faust. Volgens de overlevering zou de alchemist Johann Georg Faust in 1525 een wijnvat hebben bereden in deze kelder — een legende die aan de basis ligt van de fameuze ‘Fassritt’-afbeeldingen, die Goethe inspireerden.

Een oud spreekwoord luidt: „Wer nach Leipzig zur Messe gereist, Ohne auf Auerbachs Hof zu gehn, Der schweige still, denn das beweist: Er hat Leipzig nicht gesehn.“ (Wie naar Leipzig reist voor de Messe, Zonder Auerbachs Hof te bezoeken, Die zwijge stil, want dat bewijst: Hij heeft Leipzig niet gezien.)

Op woensdagvoormiddag brengen we, na het ontbijt en de inleiding op het avondconcert, een bezoek aan het Mendelssohn-Haus. Het is het enige bewaard gebleven privé-woonhuis van de componist Felix Mendelssohn Bartholdy. Als componist en dirigent heeft Mendelssohn een duidelijke stempel gedrukt op het muziekleven van Leipzig. Bovendien speelde hij, als organisator van historische concerten, een cruciale rol in de herontdekking en herwaardering van de muziek van Johann Sebastian Bach.

De woning waar Mendelssohn zijn laatste levensjaren heeft doorgebracht, is ingericht met origineel meubilair uit zijn tijd en doet dienst als museum. Aan de hand van originele brieven, manuscripten en aquarellen van Mendelssohns hand komen we hier heel wat te weten over zijn leven en werk. We bezoeken zijn werkruimte en het salon, dat destijds een belangrijke ontmoetingsplaats was voor de grote muzikale persoonlijkheden uit de stad. Robert en Clara Schumann, Franz Liszt, Hector Berlioz, Louis Spohr en vele anderen kwamen hier geregeld over de vloer. In Mendelssohns salon zal Stephan enkele pianowerken voor u spelen.

Recent werd het Mendelssohn-Haus uitgebreid met een nieuwe afdeling. Die bevat o.a. een – wereldwijd unieke – installatie die de bezoeker toelaat om zelf interactief een orkest te dirigeren en onder meer het tempo en de balans van de instrumenten te wijzigen, en af te wisselen tussen moderne en historische instrumentaties. Sinds 2017 bevindt zich in het Mendelssohn-Haus ook een permanente tentoonstelling over het leven en werk van Fanny Hensel, de muzikale zus van Felix. Verder is er ook een afdeling gewijd aan de Duitse dirigent Kurt Masur, de grote pleitbezorger van Mendelssohns muziek en tevens de initiatiefnemer van dit museum.

Na het gemeenschappelijk middagmaal bezoeken we samen het Bach-Museum, waar we door een Nederlandstalige gids rondgeleid worden. Dit museum ligt recht tegenover de Thomaskirche en is gevestigd in het zogenaamde Bosehaus, oorspronkelijk de woning van de koopmansfamilie Bose, die bevriend was met de familie Bach. In dit historische gebouw bevindt zich vandaag niet enkel het Bach-Museum, maar ook het Bach‑Archiv Leipzig, het onderzoeks- en documentatiecentrum voor Bach-onderzoek in Leipzig.

In het Bach-Museum worden we ondergedompeld in Bachs leven en werk.  De permanente tentoonstelling is thematisch verdeeld over ongeveer twaalf ruimtes, en behandelt leven, werken en nalatenschap van Johann Sebastian Bach, alsook onderzoek naar zijn werk. Enkele belangrijke objecten waarmee het museum pronkt, zijn de orgelconsole waarop Bach in 1743 gespeeld heeft, een contrabas die deel uitmaakte van het orkest in zijn tijd en een ijzeren geldkist: het enige meubelstuk dat uit Bachs huishouden bewaard is gebleven. In het museum bevindt zich ook een interactieve multimediatentoonstelling over het leven en de werken van Bach en zijn familie. De bezoekers kunnen hier zelf actief aan de slag gaan en bijvoorbeeld instrumenten uit Bachs tijd tot klinken brengen. Het absolute hoogtepunt van het museum is zeker de schatkamer. In deze ruimte bevinden zich originele manuscripten van de grootmeester en worden ook andere waardevolle objecten tentoongesteld die ooit aan Bach of aan zijn familie hebben toebehoord.

’s Avonds wonen we een concert bij in de Nikolaikirche met Sir John Eliot Gardiner en zijn gloednieuwe ensemble, The Constellation Choir & Orchestra. Op het programma staan maar liefst vier Bachcantates en wel de vier meest geliefde werken. In een maandenlange online-stemming hebben de organisatoren van het Bachfest een enquête afgenomen om te achterhalen welke van Bachs cantates het populairst zijn. Het resultaat presenteren zij in een ware ‘hitparade’: de Top 50 van Bachs cantates, uitgevoerd in twaalf concerten, consequent aflopend van plaats 50 tot 1. We wonen van deze concertreeks het slotconcert bij, met de top 4 van alle Bachcantates! Omdat het Bachfest deze ‘hitparade’ tot het einde spannend wil houden, zal het publiek pas de avond zelf te weten komen om welke werken het gaat.

20 u concert in de Nikolaikirche

Top 50 Bach Cantatas XII – Platz 4-1

The Constellation Choir & Orchestra

o.l.v. Sir John Eliot Gardiner

Op donderdag staat, na het ontbijt en de concertinleiding, een bezoek aan de stad Köthen op het programma. In de zes jaar voorafgaand aan zijn benoeming tot Thomascantor in Leipzig was Bach hier werkzaam als kapelmeester aan het hof van prins Leopold von Anhalt-Köthen. De jonge prins was zelf een gepassioneerd musicus en een persoonlijke vriend van Bach. Hij werd zelfs de dooppeter van een van Bachs kinderen.

Het hoforkest van Köthen telde zeventien musici en stond bekend om zijn uitmuntende kwaliteit. Omdat Bach aan het calvinistische hof geen kerkelijke taken had, kon hij zich hier richten op het componeren van wereldlijke muziek. Hier ontstonden onder meer enkele van de Brandenburgse Concerten, de preludes en fuga’s uit het eerste boek van Das Wohltemperierte Klavier, de Franse Suites en de Sonates en Partita’s voor Vioolsolo.

Naar eigen zeggen beleefde Bach in Köthen de gelukkigste jaren van zijn leven. Toch kende deze periode ook droevige momenten, zoals het overlijden van zijn eerste vrouw, Maria Barbara. Na haar dood trad hij in het huwelijk met Anna Magdalena Wilcke, een sopraan aan het Köthense hof. Ook na zijn vertrek naar Leipzig bleef Bach goede banden onderhouden met het hof van Köthen.

Na een wandeling door het oude stadscentrum van Köthen, op zoek naar sporen van Bach, en een gemeenschappelijk middagmaal krijgen we een Duitstalige rondleiding door het historische kasteel, waar Bach van 1717 tot 1723 werkte. In enkele zalen zijn portretten, documenten, muziekinstrumenten en andere gedenkobjecten te bezichtigen die aan Bach en prins Leopold herinneren. Een bezichtiging van de slotkapel en de adembenemende spiegelzaal, waar Bach geregeld concerten gaf, zal daarbij zeker niet ontbreken. Tot besluit van ons bezoek zal Stephan enkele orgelstukken spelen op het orgel van de slotkapel. Het werd in de 18^de eeuw gebouwd door Johann Christoph Zuberbier, “geprivilegieerd hof instrumentmaker en orgelbouwer aan het hof van de vorst van Anhalt-Köthen”. Na onze rondleiding keren we terug naar Leipzig voor het avondconcert, dat dit keer zal plaatsvinden in de Thomaskirche.

Tijdens het concert met het Orchester Wiener Akademie o.l.v. Martin Haselböck wordt de link gelegd tussen Bach en de stad Wenen. We beluisteren twee beroemde verjaardagscantates die Bach in Leipzig schreef. De cantate Tönet, ihr Pauken! Erschallet, Trompeten, BWV 214, componeerde Bach in 1733 voor de verjaardag van Maria Josepha, aartshertogin van Oostenrijk, keurvorstin van Saksen en koningin van Polen. De muziek zal u wellicht bekend in de oren klinken, omdat Bach de cantate later grotendeels verwerkte in zijn Weihnachtsoratorium. De cantate Schleicht, spielende Wellen, und murmelt gelinde, BWV 206, schreef Bach enkele jaren later, in 1736, voor de verjaardag van Maria Josepha’s echtgenoot, koning August III. Verder beluisteren we Bachs bewerking van een Sanctus uit de Missa superba die Johann Caspar Kerll als hoforganist van Wenen schreef. Eveneens op het programma: het Magnificat van Antonio Caldara, kapelmeester aan het Weense keizerlijke hof. Bach kopieerde het werk in de jaren 1740 en voerde het uit in Leipzig.

20 u concert ‘Bach & Wien‘ in de Thomaskirche

J.S. Bach

Sanctus D-Dur, BWV 241

(Bearbeitung des Sanctus aus der »Missa superba« von J. C. Kerll)

J.S. Bach

Tönet, ihr Pauken! Erschallet, Trompeten, BWV 214

A.Caldara

Magnificat C-Dur

J.S. Bach

Schleicht, spielende Wellen, und murmelt gelinde, BWV 206

Johanna Falkinger, Miriam Feuersinger (Sopran), Reginald Mobley, Alois Mühlbacher (Alt), Daniel Johannsen, Benedikt Kristjánsson (Tenor), Stefan Zenkl, Felix Schwandtke (Bass)

Orchester Wiener Akademie

 o.l.v. Martin Haselböck

Op vrijdag staat na het ontbijt en de concertinleiding een uitstap naar de stad Naumburg op de agenda. Deze duizend jaar oude stad ligt in de regio Saale-Unstrut, die beroemd is om zijn pittoreske landschappen, met heuvels, wouden, rivieren en wijngaarden die deze meest noordelijke wijnstreek van Duitsland doorkruisen.

Ook vandaag reizen we verder in de voetsporen van Johann Sebastian Bach. In 1746 bezocht de 61-jarige Bach, samen met zijn goede vriend, de orgelbouwer Gottfried Silbermann, Naumburg om het pas voltooide orgel van Zacharias Hildebrandt te inspecteren. In de Sankt-Wenzelkirche maken we kennis met de prachtige klank van dit Hildebrandt-orgel, dat tussen 1993 en 2000 in zijn oorspronkelijke staat werd gerestaureerd. Het schitterende instrument geldt terecht als een waar juweel van de barokke orgelbouw. De organist van de kerk en onze reisleider Stephan zullen om beurten enkele orgelwerken van Bach en zijn tijdgenoten tot klinken brengen.

Na de gezamenlijke lunch maken we een wandeling door het historische centrum van Naumburg naar de nabijgelegen domkerk Sankt Peter und Sankt Paul. Een professionele gids zal ons hier rondleiden in het Engels. De 13^de-eeuwse dom van Naumburg is wereldberoemd, niet alleen vanwege zijn zeer opmerkelijke architectuur, maar ook om de prachtige beeldhouwwerken. In de dom bevinden zich twaalf beelden van personen die een belangrijke rol hebben gespeeld in de vroege geschiedenis van de kerk. Ze zijn het werk van een anonieme kunstenaar, bekend als de Naumburger Meister.

De onbetwiste ster is Uta van Naumburg, door velen beschouwd als de mooiste Duitse vrouw uit de middeleeuwen. Verschillende kunsthistorici plaatsen haar beeld op gelijke hoogte met iconen als Nefertiti, Botticelli’s Venus en Leonardo da Vinci’s Mona Lisa. In de dom zijn ook prachtige reliëfs te bewonderen die het Passieverhaal uitbeelden, eveneens van de hand van de Naumburger Meister.

Nog steeds onder de indruk van de imposante orgelklanken van het Hildebrandt-orgel en de betoverende blik van Uta rijden we terug naar Leipzig.

In de Nikolaikirche wonen we een avondconcert bij door het ensemble La Tempête o.l.v. Simon-Pierre Bestion, met als thema ‘Consolations’ of ‘Vertroosting’

Op het programma staan onder meer Bachs vroege cantate Nach dir, Herr, verlanget mich, BWV 150, die waarschijnlijk voor een rouwdienst is geschreven. We beluisteren ook hoogtepunten uit Johannes Brahms’ Ein deutsches Requiem, op. 45, een bijzonder requiem dat zich niet zozeer richt op de ziel van de overledene, maar vooral op het bieden van troost voor de nabestaanden. Daarnaast staan er werken van Bachs voorgangers op het programma, waaronder een cantate van Dietrich Buxtehude, een motet van Andreas Hammerschmidt, en een van de Musikalischen Exequien die Heinrich Schütz in 1635-1636 componeerde na de dood van zijn landheer Heinrich Posthumus Reuß.

20 u concert ‘Consolations’ in de Nikolaikirche 

Brahms

Ein deutsches Requiem, op. 45 (Auswahl)

J.S. Bach

Nach dir, Herr, verlanget mich, BWV 150

D.Buxtehude

Herr, wenn ich nur dich habe, BuxWV 39

A.Hammerschmidt

Wie lieblich sind deine Wohnungen, Herr Zebaoth

H.Schütz

Nacket bin ich vom Mutterleibe kommen, SWV 279, und weitere Werke

La Tempête

o.l.v. Simon-Pierre Bestion

Na het ontbijt en de inleiding op het avondconcert brengt onze autocar ons naar de stad Halle (Saale). Hoewel deze stad vooral bekend is als de geboortestad van Bachs tijdgenoot Georg Friedrich Händel, was ook Johann Sebastian Bach zelf hier meermaals te gast. In 1713 voerde hij in de Marktkirche Unser lieben Frauen een cantate uit in het kader van een sollicitatie voor de functie van organist. Later kwam hij terug om er het pas gerestaureerde Contius-orgel in te spelen en ook nadien kwam hij er nog een aantal keer op bezoek.

De indrukwekkende barokke orgelkast uit Bachs tijd is vandaag nog steeds te bewonderen.

Tegenover het grote kerkorgel bevindt zich het beroemde Reichel-orgel, een 17^de-eeuws instrument dat in zijn oorspronkelijke staat werd hersteld. Naar alle waarschijnlijkheid kreeg de jonge Georg Friedrich Händel op dit orgel les van zijn leraar Friedrich Wilhelm Zachow.

Na ons gemeenschappelijk middagmaal begeven we ons naar het Händel-Haus. Hier werd Georg Friedrich Händel in 1685 geboren en bracht hij de eerste achttien jaar van zijn leven door. Gedurende meer dan honderd jaar was het huis eigendom van de familie Händel. Later werd het omgevormd tot een museum over het leven en werk van de barokcomponist. We treffen er een rijke verzameling muziekinstrumenten aan, naast originele portretten van Händel en allerlei historische documenten die met Händel verbonden zijn. Stephan zal in het museum het 18^de-eeuwse barokorgel bespelen van Johann Gottlieb Mauer. Het instrument werd destijds goedgekeurd door Johann Ludwig Krebs, een van de belangrijkste leerlingen van Johann Sebastian Bach.

Na ons bezoek aan het Händel-Haus nemen we ook een kijkje in het nabijgelegen Wilhelm-Friedemann-Bach-Haus. Dit kleine museum bevindt zich in de voormalige woning van Johann Sebastian Bachs oudste zoon, die van 1746 tot 1764 in Halle werkte als organist van de Marktkirche. Het museum besteedt niet alleen aandacht aan leven en werk van Bachs zoon, maar schetst ook een beeld van de rijke muziekgeschiedenis van de stad Halle door de eeuwen heen. Daarbij komen ook andere componisten aan bod die met Halle verbonden waren, zoals Samuel Scheidt, Georg Friedrich Händel, Carl Loewe en Robert Franz.

Er zijn onder meer originele historische instrumenten, facsimile’s, notendrukken en andere objecten te zien. Een van de hoogtepunten is de zogenaamde ‘Bohlenstube’: een bewaard gebleven historische kamer met originele houten wand- en plafondbekleding, waarin nog fragmenten van muurbeschilderingen uit de 16^de eeuw te bewonderen zijn.

Daarna is het tijd om terug te keren naar Leipzig voor het avondconcert in de Nikolaikirche. Aansluitend bij ons bezoek aan het Händel-Haus zal dit concert van het ensemble Il Pomo d’Oro o.l.v. Francesco Corti helemaal in het teken staan staat van de muziek van Bach en Händel.

20 u concert ‘Bach und Händel – Ein Gipfeltreffen’ in de Nikolaikirche

Vokal- und Instrumentalwerke von G. F. Händel und J. S. Bach

Emőke Baráth (Sopran)

Il Pomo d’Oro

o.l.v. Francesco Corti

Na het ontbijt en de concertinleiding is er een vrije voormiddag voorzien. U kunt deze voormiddag bijvoorbeeld invullen door een plechtige, muzikaal opgeluisterde kerkdienst in een van Bachs kerken bij te wonen. Daarnaast zijn er nog heel wat opties. Zo is er het Grassi Museum, dat drie musea in één huis onderbrengt: het Museum voor Toegepaste Kunst, het Muziekinstrumentenmuseum, en het Völkerkundemuseum (Etnografisch Museum).

Er is ook het Schumann-Haus, dat gewijd is aan het beroemde echtpaar Robert en Clara Schumann. Robert Schumann, een van de grootste componisten van de romantiek, en Clara Schumann, een briljante pianiste en componiste, woonden hier tijdens een van de meest productieve periodes van hun leven. Het museum biedt een overzicht van hun leven, hun muziek, en hun invloed op de muzikale cultuur van de 19^de eeuw. Het huis is zorgvuldig gerestaureerd om de sfeer van de romantische periode te behouden, en bevat veel originele documenten en brieven van beide componisten.

In het Altes Rathaus bevindt zich tenslotte een museum dat een overzicht geeft van de stadsgeschiedenis van Leipzig, van de middeleeuwen tot heden. In dit stadhuis ondertekende Johann Sebastian Bach in 1723 zijn contract als Thomaskantor.

Na een gemeenschappelijke lunch staat er een gezamenlijk bezoek aan het Museum der bildenden Künste Leipzig (Museum voor beeldende kunst) op het programma. Dit museum heeft een indrukwekkende collectie, van de late middeleeuwen tot moderne kunst, met de nadruk op oude Duitse en Nederlandse schilderkunst van de 15^de tot de 17^de eeuw, Italiaanse schilderkunst van de 15^de tot de 18^de eeuw, Franse schilderkunst uit de 19^de eeuw, en Duitse schilderkunst van de 18^de tot de 20^ste eeuw. De belangrijkste onderdelen van de collectie zijn werken van Nederlandse en Duitse oude meesters zoals Frans Hals en Lucas Cranach de Oude, romantische schilders zoals Caspar David Friedrich, en vertegenwoordigers van de Düsseldorfer Schilderacademie zoals Andreas Achenbach. Tot de sculptuurcollectie behoren de Beethovenplastik van Max Klinger en de marmeren sculptuur Ganymed en de Adelaar van Bertel Thorvaldsen. Op het gebied van de hedendaagse schilderkunst kan het Museum der bildenden Künste Leipzig vooral verwijzen naar werken van de Leipziger Schule, met schilders als Bernhard Heisig, Werner Tübke en Wolfgang Mattheuer. Daarnaast beschikt het museum over een omvangrijke collectie werken van de jongere generatie, waaronder onder meer Neo Rauch en Daniel Richter.

Om 18u wonen we in de Thomaskirche het slotconcert bij van het Bachfest Leipzig. Het Thomanerchor Leipzig en de Akademie für Alte Musik Berlin staan vanavond onder leiding van de huidige Thomascantor Andreas Reize. Op het programma staat Bachs Hohe Messe (H-moll Messe). Samen met de Matthäus-Passion, de Johannes-Passion en het Weihnachtsoratorium behoort dit werk tot Bachs meest monumentale en indrukwekkende composities. Het was Bachs laatste grote compositie, en wordt vaak beschouwd als zijn muzikale testament. Niet alleen bracht hij de uiteenlopende stijlen van zijn tijd samen tot een meesterlijke synthese, hij integreerde daarnaast ook een aantal van zijn eigen favoriete composities, die hij grondig bewerkte en tot een adembenemend geheel samensmeedde.

18 u concert in de Thomaskirche

J.S. Bach

Messe in h-Moll, BWV 232.4

Dorothee Mields (Sopran), Miriam Feuersinger (Sopran),

Ulrike Malotta (Alt), Manuel Walser (Bass)

Thomanerchor Leipzig & Akademie für Alte Musik Berlin

o.l.v. Thomaskantor Andreas Reize

Na het ontbijt rijden we terug naar België, waar we in de vroege avond zullen aankomen.